Niedokrwistość z niedoboru żelaza, inaczej anemia mikrocytarna, jest najczęściej występującym typem niedokrwistości. Jej przyczyną jest nadmierna utrata żelaza (wraz z krwią) zaburzenia  wchłaniania żelaza (np. u osób z celiakią) lub zwiększone zapotrzebowania na ten pierwiastek (np. w czasie ciąży). Temat zasługuje na uwagę szczególnie wśród kobiet, choć w pewnych sytuacjach mogą cierpieć na niedokrwistość również Panowie (stany chorobowe, restrykcje dietetyczne). Dieta z właściwą podażą żelaza  jest istotna, choć nie zawsze wystarczająca aby wyleczyć niedokrwistość. W wielu przypadkach konieczna jest suplementacja (po wykonaniu badań i konsultacji z lekarzem).

ŻELAZO – ZAPOTRZEBOWANIE I ŹRÓDŁA W DIECIE

Aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na żelazo, należy włączyć do swojej diety produkty w nie bogate. Najwięcej żelaza zawierają podroby, szczególnie wątróbka wieprzowa. Generalnie, produkty odzwierzęce stanowią najcenniejsze  źródło tego pierwiastka i występują w najlepiej przyswajalnej formie (żelazo hemowe). Jednak wśród produktów roślinnych, również można znaleźć takie, które są bogate w żelazo. Przede wszystkim chodzi o strączki (np.soja, groch, soczewica) i ich przetwory (np. tofu, tempeh) oraz pestki i nasiona (np. pestki dyni, nasiona lnu, czy chia). Pewnych ilości można dostarczyć sobie spożywając kasze (np. gryczana, jaglana, komosa ryżowa), czy zielone warzywa liściaste (np. szpinak, jarmuż, rukola). Należy jednak pamiętać, aby przy diecie roślinnej (zwłaszcza przy niedokrwistości), zwracać większą uwagę na związki  zmniejszające/zwiększające wchłanianie żelaza niehemowego. O nich piszę w dalszej części. Natomiast poniżej, przedstawiam Ci w formie graficznej, produkty istotne nie tylko w trakcie leczenia niedokrwistości, ale też w celu jej zapobiegania.

NIEDOKRWISTOŚĆ MIKROCYTARNA – PRZYCZYNY 

Jak już wspomniałam, wśród przyczyn niedokrwistości z niedoboru żelaza, można wymienić:

• nadmierną utratę żelaza (wraz z krwią), np. operacja, nasilone krwawienia miesiączkowe
• zaburzenia  wchłaniania żelaza, np. u osób z celiakią, czy chorobą Leśniowskiego-Crohna
• zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek, np. w czasie ciąży, czy w okresie dojrzewania

NIEDOKRWISTOŚĆ MIKROCYTARNA – GRUPY RYZYKA

Niektórzy są szczególnie narażeni na niedobory żelaza. Do grup podwyższonego ryzyka należą:

• osoby chore na celiakię lub nieswoiste zapalenia jelit
• osoby z chorobą przewodu pokarmowego (np. wrzody żołądka i dwunastnicy)
• niemowlęta (zwłaszcza wcześniaki i z niską masą urodzeniową)
• dzieci i młodzież w okresie szybkiego wzrostu
• kobiety z obfitymi miesiączkami
• kobiety w ciąży (II i III trymestr) i w okresie laktacji*
• osoby stosujące restrykcyjne i eliminacyjne diety
• osoby stosujące niezbilansowaną dietę (zwłaszcza wegetariańską i wegańską)**
• wielokrotni dawcy krwi

*W czasie ciąży (III trymestr), wchłanialność żelaza jest 4–5-krotnie większa, w porównaniu z 12 tygodniem ciąży, co stanowi pewną ochronę przed niedokrwistością.

**Są badania, dowodzące, że nasz organizm może się w pewien sposób przystosować do diety wegetariańskiej. W jednym z nich, wśród pacjentów, którzy przez okres 10 tygodni stosowali dietę dostarczającą głównie żelazo niehemowe (z produktów roślinnych), zaobserwowano, że wchłanialność tego pierwiastka, zwiększyła się o 40%. Jednak na diecie roślinnej warto, aby tego żelaza występowało trochę więcej, niż wskazują na to zalecenia dla ogółu. 

NIEDOKRWISTOŚĆ MIKROCYTARNA – OBJAWY

Niedokrwistość z niedoboru żelaza, może się objawiać poprzez:

• zmęczenie i ogólne osłabienie,
• osłabioną odporność,
• trudności z koncentracją,
• bóle i zawroty głowy,
• duszności,
• kołatanie serca,
• szorstkość i bladość skóry,
• łamliwość włosów i paznokci.

NIEDOKRWISTOŚĆ MIKROCYTARNA A CIĄŻA

Odpowiednia podaż żelaza, zapewniona również dzięki dopasowanej suplementacji, zapewnia prawidłowy rozwój dziecka i zapobiega powikłaniom wynikającym z niedokrwistości tj.:

• niska masa urodzeniowa niemowląt,
• przedwczesny poród,
• wyższa śmiertelność niemowląt.

DIAGNOSTYKA  NIEDOKRWISTOŚCI

W celu potwierdzenia niedokrwistości, warto wykonać pełną morfologię krwi oraz zmierzyć stężenie żelaza oraz białek go wiążących i magazynujących. Na niedokrwistość z niedoboru żelaza będą wskazywać:

↓RBC (liczba krwinek czerwonych)
↓hematokryt (stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi)
↓stężenie hemoglobiny
↓MCV (śr. objętość krwinki czerwonej)
↓żelazo w surowicy
↓ferrytyna (białko magazynujące żelazo w organizmie)
↑transferryna (białko transportujące żelazo do tkanek)

!! Stężenie ferrytyny wzrasta, a transferryny maleje, z powodu m.in. stanu zapalnego (np. w związku z infekcją, czy nowotworem), co może zaburzać wyniki. Ferrytyna jest uznawana, za ważniejszy wskaźnik.

SUBSTANCJE ZMNIEJSZAJĄCE
WCHŁANIANIE ŻELAZA NIEHEMOWEGO

U osób z niedokrwistością, wchłanianie żelaza niehemowego, może zwiększyć się nawet 10-krotnie, jednak i tak warto uważać na związki które mogą ograniczać jego wchłanianie. Jest to istotne zwłaszcza u osób na diecie roślinnej, która dostarcza jedynie gorzej wchłanialnej postaci żelaza (niehemowe). A do związków ograniczających przyswajanie tego pierwiastka, należą:

FITYNIANY

Występują m.in. w produktach zbożowych (zwłaszcza z pełnego przemiału), strączkach, orzechach i nasionach. Można zmniejszyć ich zawartość, poprzez moczenie, kiełkowanie, czy fermentację z udziałem bakterii kwasu mlekowego. Ich hamujący wpływ wobec żelaza, może zostać również zniwelowany przez obecność wit. C w posiłku.

SZCZAWIANY

Zawarte w większych ilościach w szczawiu, szpinaku, botwinie, rabarbarze, herbacie, kawie (zwłaszcza rozpuszczalnej), kakao, czy czekoladzie. Sam szpinak jest również źródłem żelaza i zawiera sporo wit. C, ale i tak warto go dodatkowo połączyć z innymi jej źródłami, zwłaszcza jeśli jest poddany obróbce termicznej.

TANINY

Obecne m.in. w kawie, herbacie, czy winie. Najlepiej unikać wypijania ich w trakcie posiłku lub zaraz po nim, zwłaszcza jeśli jest to posiłek bogaty w żelazo, a nam zależy na jego dobrym wchłonięciu.

BŁONNIK

 Zawarty w większych ilościach w produktach pełnoziarnistych (np. otręby, chleb razowy, makaron pełnoziarnisty) czy nasionach (np. chia, len). Produkty te charakteryzują się również dość dużą zawartością żelaza, jednak zazwyczaj stosunek błonnika do żelaza jest niekorzystny. Do produktów bogatych w żelazo, które posiadają korzystny stosunek błonnika do żelaza, można zaliczyć kaszę jaglaną, czy pestki dyni.

WAPŃ

Jego źródłem są przede wszystkim produkty mleczne. Sugeruje się, że wpływ Ca na wchłanianie Fe, może być krótkotrwały i z czasem może nastąpić adaptacja organizmu. Także nie musisz się zbytnio obawiać jedzenia jaglanki na mleku, oczywiście jeśli zadbasz o właściwą podaż żelaza z innymi posiłkami. Jednak jeśli przyjmujesz jednocześnie żelazo i wapń (lub multiwitaminę zawierającą wapń), w ramach suplementacji, nie stosuj ich jednocześnie. W pokarmach trudniej jest rozdzielić te związki, jednak na czas połknięcia tabletki mamy już wpływ. Uważaj też na połączenie żelaza z magnezem i cynkiem.

Więcej informacji na temat tych substancji (i nie tylko) znajdziesz w tym filmiku. Nie jest on mojego autorstwa, ale jest rzetelny i ciekawie zrealizowany. Polecam gorąco nie tylko ten materiał, ale cały kanał. !! 
 

SUBSTANCJE ZWIĘKSZAJĄCE WCHŁANIANIE ŻELAZA NIEHEMOWEGO

WITAMINA C

 Potrzebna do przekształcenia żelaza niehemowego w hemowe. Zawarta w większych ilościach m.in. papryce, porzeczkach, natce pietruszki, czy kiwi. Warto włączyć warzywa i owoce (nie tylko te) do każdego posiłku. Należy pamiętać, że witamina ta jest wrażliwa na temperaturę (straty nawet do 75%) i może być wypłukiwana przez wodę (jak inne witaminy rozpuszczalne w wodzie – z gr. B). Stąd też, w celu zmniejszenia strat wit. C, dobrym pomysłem jest gotowanie na parze.

KWASY ORGANICZNE 

Należą do nich m.in. kwas cytrynowy, kwas mlekowy. Ich źródłem są owoce (głównie cytrusowe), warzywa fermentowane (ogórki kiszone, kapusta) oraz pieczywo na zakwasie. Takie pieczywo zawiera również mniej fitynianów, nawet jeśli jest z pełnego przemiału.

LAKTOFERYNA

Jest to glikoproteina z rodziny transferryn, która występuje w wielu wydzielinach ustrojowych, takich jak np. mleko (zwłaszcza ludzkie-najwięcej w siarze), ślina, łzy, pot czy woskowina uszna. W przypadku produkcji suplementów i odżywek pozyskiwana jest z serwatki i odtłuszczonego mleka. Jest bezpieczna i nie wywołuje efektów ubocznych (w przeciwieństwie do żelaza). Są badania potwierdzające jej skuteczność, jeśli chodzi poprawę parametrów hematologicznych, na równi albo i w większym stopniu, niż przy stosowaniu preparatów żelaza, a konkretnie siarczanu żelaza. Nie ma oficjalnych zaleceń, mówiących o wyłącznym stosowaniu laktoferyny przy niedokrwistości, dlatego przed przystąpieniem do suplementacji warto skonsultować się z lekarzem.

„MEAT FACTOR”

Czynnik zawarty w mięsie oraz rybach. 

SUPLEMENTACJA W PRZYPADKU ANEMII SPOWODOWANEJ NIEDOBOREM ŻELAZA

W wielu przypadkach suplementacja u osób z niedokrwistością jest wymagana, a dieta stanowi dopełnienie leczenia. W ramach leczenia niedokrwistości, stosuje się doustne preparaty żelaza, w dawce 30-200mg/dzień (zależne od stopnia niedokrwistości), oczywiście po konsultacji z lekarzem. Najlepiej wybierać leki, a nie suplementy. Są one lepiej przebadane m.in. pod względem skuteczności i bezpieczeństwa oraz podlegają ścisłej kontroli. Żelazo powinno przyjmować się na czczo (min. 30-60 min. przed posiłkiem), co zwiększa jego biodostępność i polepsza efekty leczenia niedokrwistości. U niektórych mogą wystąpić nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. nudności, wymioty, biegunka. W tej sytuacji może być pomocne przyjmowanie żelaza po posiłku lub stosowanie go w innej formie albo włączenie suplementacji laktoferyną.

!! W przypadku oporności na leczenie preparatami z żelazem (brak wzrostu stężenia hemoglobiny o min. 1g/dl po 4-6 tygodniach), może być konieczne wykonanie innych badań, np. testów na obecność H. pylori, czy endoskopia jelita cienkiego. Ma to na celu sprawdzenie, czy niedokrwistość nie jest wynikiem choroby, tj. celiakia, czy wrzody żołądka.  Lekarz powinien ustalić właściwe rozpoznanie i kolejne kroki.

!! Oprócz suplementacji i zbilansowanej diety dobrym sposobem na dostarczenie sobie większej ilości żelaza,  może być stosowanie żeliwnych garnków, czy rybek do gotowania. Wydaje się to może dziwne, ale jest skutecznym rozwiązaniem.

WYBRANA BIBLIOGRAFIA

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK540969/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1989423/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6789581/